Trong ánh sáng Tin Mừng, nơi Chúa Giêsu dạy rằng “Phúc cho ai xây dựng hòa bình, vì họ sẽ được gọi là con Thiên Chúa” (Mt 5:9), Đức Giáo Hoàng Leo XIV, vị mục tử mới của Giáo hội Công giáo, đã đưa ra một lời mời gọi đầy can đảm: tổ chức hòa đàm giữa Nga và Ukraine tại Vatican.
Sáng kiến này không chỉ là một nỗ lực ngoại giao, mà còn là một lời chứng tá sống động về sứ mạng của Giáo hội trong việc chữa lành những vết thương của nhân loại.
Để hiểu sâu sắc hơn, chúng ta sẽ phân tích các khía cạnh chính của lời kêu gọi này: (1) vai trò trung gian của Tòa Thánh, (2) ý nghĩa thần học và luân lý, (3) bối cảnh lịch sử – chính trị, và (4) tác động tiềm tàng đối với cuộc xung đột Nga – Ukraine.
1. Vai Trò của Tòa Thánh như Trung Gian Hòa Giải
Tòa Thánh, từ thời Giáo hội sơ khai, đã luôn là nhịp cầu nối kết các dân tộc giữa những lằn ranh chia rẽ. Đức Giáo Hoàng Leo XIV, ngay từ những ngày đầu triều đại, đã khẳng định sứ mạng này bằng lời mời gọi Nga và Ukraine đến Vatican để đối thoại.
Hồng y Pietro Parolin, Quốc vụ khanh Tòa Thánh, ngày 16/5/2025, đã chia sẻ: “Giáo hoàng có kế hoạch để Vatican tổ chức cuộc gặp trực tiếp giữa hai bên, giúp họ ít nhất có thể đối thoại với nhau.”
Ông nhấn mạnh thêm: “Vatican có thể trở thành địa điểm thích hợp. Tính bảo mật của quá trình đàm phán tại đây có thể được đảm bảo.”
Những lời này không chỉ thể hiện sự sẵn sàng của Tòa Thánh, mà còn khẳng định vai trò độc đáo của Vatican như một không gian trung lập, nơi các bên có thể gặp gỡ trong tinh thần tôn trọng và kín đáo.
Vai trò trung gian của Tòa Thánh bắt nguồn từ uy tín luân lý và vị thế siêu quốc gia, không bị ràng buộc bởi lợi ích chính trị hay kinh tế.
Lịch sử đã ghi dấu những nỗ lực hòa giải của Giáo hội, như vai trò của Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II trong tranh chấp kênh Beagle giữa Argentina và Chile năm 1978, hay của Đức Giáo Hoàng Phanxicô trong việc cải thiện quan hệ Hoa Kỳ – Cuba năm 2014.
Trong bối cảnh Nga – Ukraine, lời mời gọi của Đức Leo XIV mang ý nghĩa đặc biệt, bởi cuộc xung đột này không chỉ là một cuộc chiến quân sự, mà còn là một vết thương sâu sắc trong lòng châu Âu, nơi các giá trị Kitô giáo từng là nền tảng chung.
Bằng cách đề xuất Vatican làm địa điểm hòa đàm, Đức Thánh Cha không chỉ cung cấp một không gian vật lý, mà còn tạo ra một khung cảnh thiêng liêng, nơi các bên có thể đối diện nhau dưới ánh sáng của lòng thương xót.
Như ngài phát biểu ngày 14/5/2025 trước các thành viên Giáo hội Công giáo Đông phương: “Tòa Thánh luôn sẵn sàng đưa các bên xung đột ngồi lại gần nhau, đối mặt, đối thoại, để người dân khắp thế giới có thể một lần nữa tìm thấy hy vọng và có được phẩm giá mà họ xứng đáng, phẩm giá của hòa bình.”
Lời kêu gọi này là một lời mời gọi trở về với phẩm giá con người, vốn được Thiên Chúa ban tặng và không thể bị tước đoạt bởi chiến tranh.
2. Ý Nghĩa Thần Học và Luân Lý của Lời Kêu Gọi Hòa Bình
Từ góc độ thần học, sáng kiến của Đức Giáo Hoàng Leo XIV là một biểu hiện của “luật yêu thương” mà Chúa Giêsu truyền dạy: “Ngươi phải yêu người lân cận như chính mình” (Mt 22:39).
Cuộc xung đột Nga – Ukraine, với những đau khổ của dân thường, những thành phố bị tàn phá, và những gia đình bị chia cắt, là một lời thách thức đối với lương tâm Kitô hữu. Giáo hội, với tư cách là “bí tích của sự hiệp nhất” (Lumen Gentium, 1), có trách nhiệm đáp lại lời kêu gọi của Chúa trong việc xây dựng hòa bình.
Trong buổi đọc kinh ngày 11/5/2025, Đức Leo XIV đã nhấn mạnh: “Hòa bình thực chất, công bằng, lâu dài tại Ukraine” là điều mà thế giới cần hướng tới.
Lời này phản ánh giáo huấn của Công đồng Vatican II, khi khẳng định rằng hòa bình là “sự hài hòa được thiết lập bởi công lý” (Gaudium et Spes, 78). Một nền hòa bình đích thực đòi hỏi sự tôn trọng phẩm giá con người, bảo vệ sự sống, và xây dựng các mối quan hệ dựa trên sự thật và tha thứ.
Sáng kiến hòa đàm tại Vatican, do đó, không chỉ nhằm chấm dứt giao tranh, mà còn hướng tới việc tái thiết một cộng đồng nhân loại nơi mọi người sống trong tình huynh đệ.
Về mặt luân lý, lời kêu gọi của Đức Thánh Cha đặt ra một câu hỏi cấp bách cho các nhà lãnh đạo: Liệu họ có sẵn sàng đặt lợi ích của dân chúng lên trên tham vọng chính trị?
Cuộc đàm phán tại Istanbul ngày 16/5/2025, dù đạt được thỏa thuận trao đổi 1.000 tù binh chiến tranh mỗi bên, nhưng không dẫn đến lệnh ngừng bắn. Hồng y Parolin đã mô tả điều này là “bi thảm,” và nói thêm: “Chúng tôi hy vọng một quá trình chậm nhưng tích cực hướng tới giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột có thể bắt đầu. Chúng ta đang quay lại điểm khởi đầu. Bây giờ chúng ta sẽ xem phải làm gì, nhưng tình hình rất khó khăn.”
Trong ánh sáng đạo đức Kitô giáo, bi kịch này không chỉ nằm ở sự thất bại của đàm phán, mà còn ở sự kéo dài của đau khổ, vốn đi ngược lại ý định của Thiên Chúa là ban sự sống dồi dào (Ga 10:10).
3. Bối Cảnh Lịch Sử và Chính Trị
Sáng kiến của Đức Giáo Hoàng Leo XIV được đưa ra trong một bối cảnh lịch sử và chính trị đầy thách thức. Ngài được bầu làm Giáo hoàng ngày 8/5/2025, sau sự qua đời của Đức Giáo Hoàng Phanxicô, trong một thế giới đang bị giằng xé bởi các cuộc xung đột.
Triều đại của ngài bắt đầu khi chiến tranh ở Ukraine và Trung Đông đang gây ra những hậu quả tàn khốc, thách thức các giá trị nhân bản và Kitô giáo.
Cuộc xung đột Nga – Ukraine, khởi phát từ năm 2022, đã để lại những vết thương sâu sắc: hàng chục ngàn người thiệt mạng, hàng triệu người di tản, và nền kinh tế toàn cầu bị ảnh hưởng.
Cuộc đàm phán tại Istanbul ngày 16/5/2025, dù là lần đối thoại trực tiếp đầu tiên kể từ đầu xung đột, lại cho thấy sự phức tạp của vấn đề.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky từng đề xuất gặp trực tiếp Tổng thống Nga Vladimir Putin, nhưng Moskva chỉ cử phái đoàn cấp thấp, và ông Zelensky cũng không tham dự. Dẫu vậy, việc hai bên đồng ý trao đổi tù binh là một tia sáng nhỏ giữa cơn bão tố.
Trong bối cảnh này, lời mời gọi của Vatican mang ý nghĩa như một nỗ lực vượt lên trên những rào cản chính trị. Vai trò của Giáo hội Công giáo ở Đông Âu cũng đóng một phần quan trọng.
Ukraine là nơi giao thoa giữa Công giáo Đông phương và Chính Thống giáo, trong khi Nga là trung tâm của Chính Thống giáo Nga.
Dù có những khác biệt, cả hai truyền thống đều chia sẻ niềm tin vào Chúa Kitô, Đấng là “Hoàng tử Bình an” (Is 9:6). Đức Leo XIV, với sự nhạy bén mục vụ, dường như muốn tận dụng di sản Kitô giáo chung này để làm nền tảng cho đối thoại.
4. Tác Động Tiềm Tàng Đối Với Xung Đột Nga – Ukraine
Lời kêu gọi của Đức Giáo Hoàng Leo XIV, dù mang tính biểu tượng, có tiềm năng tạo ra những tác động sâu rộng. Trước hết, việc tổ chức hòa đàm tại Vatican có thể giúp giảm căng thẳng và tạo ra một không gian an toàn để Nga và Ukraine bày tỏ quan điểm.
Sự trung lập của Tòa Thánh, kết hợp với uy tín luân lý, có thể khuyến khích hai bên vượt qua nghi kỵ để tiến tới các thỏa thuận cụ thể, như lệnh ngừng bắn hoặc hành lang nhân đạo.
Thứ hai, sáng kiến này có thể truyền cảm hứng cho các tổ chức quốc tế và các quốc gia khác tham gia vào nỗ lực hòa bình.
Trong một thế giới mà các cơ chế đa phương như Liên Hợp Quốc thường bị cản trở bởi lợi ích đối lập, vai trò của Vatican có thể trở thành một mô hình mới cho ngoại giao dựa trên các giá trị nhân bản.
Lời kêu gọi của Đức Thánh Cha, như ngài nhấn mạnh ngày 14/5/2025: “Tôi tha thiết kêu gọi các lãnh đạo: Hãy gặp gỡ, đối thoại và đàm phán!” có thể đánh động lương tâm các nhà lãnh đạo, nhắc nhở họ về trách nhiệm bảo vệ phẩm giá con người.
Tuy nhiên, sáng kiến này đối mặt với nhiều thách thức. Sự phức tạp của xung đột Nga – Ukraine, với các yếu tố địa chính trị, kinh tế, và lịch sử, khiến hòa bình trở nên khó đạt được.
Việc Moskva từ chối cử phái đoàn cấp cao đến Istanbul phản ánh sự cứng rắn trong lập trường của Nga. Ukraine, với những tổn thất nặng nề, cũng có thể không sẵn sàng nhượng bộ nếu không có đảm bảo rõ ràng. Dẫu vậy, như Hồng y Parolin đã nói: “Tình hình rất khó khăn,” nhưng Tòa Thánh vẫn kiên trì hy vọng.
Kết Luận
Sáng kiến tổ chức hòa đàm Nga – Ukraine tại Vatican của Đức Giáo Hoàng Leo XIV là một lời chứng tá mạnh mẽ về sứ mạng của Giáo hội trong việc xây dựng hòa bình.
Với vai trò trung gian, Tòa Thánh không chỉ cung cấp một không gian đối thoại, mà còn mang đến một tầm nhìn thiêng liêng về hòa bình dựa trên công lý và tình yêu.
Các trích dẫn của Hồng y Parolin và Đức Thánh Cha, như “Vatican có thể trở thành địa điểm thích hợp” hay “Hãy gặp gỡ, đối thoại và đàm phán,” là những ngọn lửa hy vọng giữa bóng tối chiến tranh.
Dù con đường phía trước còn nhiều chông gai, Đức Leo XIV đã khẳng định: “Tòa Thánh luôn sẵn sàng dang tay đón các bên xung đột.”
Nguyện xin Chúa, Đấng là nguồn mạch bình an, hướng dẫn các nhà lãnh đạo và chúc lành cho những nỗ lực của Giáo hội, để những vết thương chiến tranh được chữa lành và niềm hy vọng được tái sinh.
CGVST.COM // Hill, Politico, Interfax
