Trong dòng chảy hai thiên niên kỷ của Giáo hội Công giáo, việc tuyển chọn người kế vị Thánh Phêrô luôn là một biến cố vừa thánh thiêng vừa đầy thử thách. Từ những thời kỳ Giáo hội còn bị bách hại đến khi trở thành trụ cột văn hóa – chính trị của Châu Âu trung cổ, rồi bước vào thời hiện đại với những đổi thay sâu sắc, mỗi lần mật nghị hồng y được triệu tập là mỗi lần Giáo hội sống lại cách sâu xa mầu nhiệm của sự phân định, cầu nguyện và vâng phục Thánh Ý Thiên Chúa.
Nhưng không phải mật nghị nào cũng giống nhau: có những lần việc bầu chọn Giáo hoàng diễn ra nhanh chóng như thể Thánh Thần đã chỉ định sẵn, lại có những lần kéo dài triền miên, phản ánh những chia rẽ đau đớn trong lòng Giáo hội.
Trong bài viết này, chúng ta cùng tìm hiểu hai mật nghị mang tính đối cực: mật nghị dài nhất lịch sử với gần ba năm trống tòa, và mật nghị năm ngắn nhất hiện đại với chỉ vài giờ nhóm họp, để từ đó chiêm ngắm sâu hơn mầu nhiệm hiệp thông và vai trò của ơn Chúa giữa lòng lịch sử Giáo hội.
Mật nghị dài nhất lịch sử
– Mật nghị Viterbo 1268–1271: Khi Thánh Thần bị chờ đợi giữa bế tắc trần gian
Mật nghị Hồng y tại Viterbo (Ý) kéo dài từ tháng 11 năm 1268 đến tháng 9 năm 1271, ghi dấu gần ba năm trống tòa, khiến đây trở thành mật nghị dài nhất lịch sử Giáo hội.
Cuộc tuyển chọn Giáo hoàng diễn ra sau khi Đức Urbanô IV qua đời, kế đến là Đức Clêmentê IV – người cũng qua đời vào tháng 11/1268 mà không để lại ứng viên kế vị rõ ràng.
Sự phân cực nội bộ giữa các phe hồng y người Pháp và người Ý đã khiến tiến trình bỏ phiếu rơi vào bế tắc gần như tuyệt đối.
*Khủng hoảng nội bộ và áp lực chính trị
Thời trung cổ là giai đoạn mà Giáo hội vừa là thực thể thiêng liêng vừa là quyền lực chính trị. Các hồng y, nhiều người thuộc dòng dõi quý tộc, mang nặng lợi ích quốc gia, dòng họ, hoặc gắn với các thế lực thế tục như vua Pháp, hoàng đế Thánh chế La Mã, hay các quốc gia thành bang Ý.
Trong mật nghị Viterbo, 22 hồng y chia rẽ gay gắt. Có những giai đoạn kéo dài hàng tháng trời không bỏ phiếu, không đối thoại, chỉ còn những lời thở dài trong các nguyện đường. Thần học bị lu mờ bởi chính trị, còn ơn soi sáng của Chúa Thánh Thần dường như bị che phủ bởi màn sương nghi kỵ trần thế.
*Phản ứng của dân chúng: tháo mái, giảm khẩu phần
Sau gần hai năm chờ đợi, người dân Viterbo nổi giận. Thành phố này phải duy trì hậu cần cho Hồng y đoàn mà không thấy kết quả. Theo sử gia Matteo di Viterbo, chính quyền địa phương ra lệnh tháo mái nhà nơi các hồng y nhóm họp, phơi họ dưới nắng mưa, đồng thời giảm khẩu phần ăn xuống tối thiểu – chỉ còn bánh mì, nước và rượu.
Tình trạng này gợi nhắc hình ảnh Cựu Ước, khi dân Israel thúc ép Samuel lập vua vì không chịu nổi tình trạng vô chính phủ. Giáo hội trong hoàn cảnh đó giống như một dân tộc lang thang không người chăn dắt.
*Giải pháp phi thường: chọn người ngoài Hồng y đoàn
Sau gần 34 tháng, các hồng y đi đến quyết định chưa từng có: chọn một người không thuộc Hồng y đoàn – đó là Teobaldo Visconti, một giáo dân đạo hạnh, lúc ấy đang hành hương tại Thánh Địa, từng là Tổng phó tế, chưa hề thụ phong giám mục.
Ngài được chọn và lấy hiệu là Giáo hoàng Gregory X. Dù ban đầu từ chối, nhưng sau khi được Đức vua Pháp và Hoàng đế La Mã thúc giục, ngài chấp nhận và được tấn phong vào năm 1271.
*Hệ quả thần học và thể chế
Đức Gregory X, từ kinh nghiệm của mình, đã ban hành Hiến chế Ubi Periculum (1274) – xác lập các quy tắc mật nghị nghiêm ngặt: các hồng y phải họp kín, cách ly, bị giảm khẩu phần sau ba ngày không có kết quả, và không được rời khỏi địa điểm họp cho đến khi có Giáo hoàng.
Ubi Periculum là cột mốc khai sinh mật nghị hiện đại, xác tín rằng ơn soi sáng đến trong khiêm tốn, cô tịch và cắt đứt với thế lực thế gian. Nó cho thấy Giáo hội học được bài học đắt giá: không thể mượn Thánh Thần để hợp thức hóa chia rẽ trần thế.
Mật nghị ngắn nhất hiện đại
– Mật nghị năm 1503: Khi đồng thuận đến trong khoảnh khắc
Trong khi mật nghị Viterbo kéo dài gần ba năm, thì mật nghị tháng 10 năm 1503 – để bầu Giáo hoàng Julius II – lại chỉ kéo dài chưa đến một ngày, thậm chí có nguồn ghi chưa đầy 10 tiếng đồng hồ. Đây được xem là mật nghị ngắn nhất kể từ khi thể thức mật nghị hiện đại ra đời.
*Một nhân vật nổi bật không thể chối cãi
Ứng viên Giuliano della Rovere (Julius II) đã là một nhân vật quyền lực nổi bật suốt 20 năm trong Giáo triều. Ông là cháu của Giáo hoàng Sixtus IV, từng là hồng y quyền lực dưới thời nhiều Giáo hoàng trước, am hiểu chính trị, ngoại giao và được sự ủng hộ mạnh mẽ của nhiều vương triều Châu Âu, nhất là Pháp và Tây Ban Nha.
Sau cái chết của Đức Piô III (người vừa được bầu nhưng chỉ tại vị 26 ngày), Hồng y đoàn hiểu rằng không còn chỗ cho tranh chấp. Giuliano gần như là ứng viên hiển nhiên, vừa có kinh nghiệm, vừa đủ quyết đoán để lèo lái Giáo hội giữa thời kỳ chia cắt hậu ly giáo phương Đông và cải cách sắp tới.
*Sự đồng thuận mang tính chiến lược
Julius II được bầu gần như nhất trí ngay trong vòng bỏ phiếu đầu tiên. Sử sách ghi lại rằng, ông bước vào mật nghị trong tư thế của một vị lãnh đạo đã được chọn sẵn, và chính bản thân ông cũng chuẩn bị sẵn chương trình hành động nếu đắc cử.
Trái ngược với Viterbo, ở đây chính trị không cản trở Thánh Thần, mà như hòa quyện làm phương tiện cho ý Chúa thể hiện qua con người cụ thể. Tự do của con người và ơn Chúa cùng tác động để sản sinh một vị Giáo hoàng có tầm ảnh hưởng lớn trong thời Phục Hưng.
*Di sản của một mật nghị nhanh chóng
Giáo hoàng Julius II (1503–1513) nổi tiếng với công trình xây dựng Đền thờ Thánh Phêrô, bảo trợ Michelangelo và Raphael, và là người củng cố quyền bính Giáo hoàng trước thời kỳ Cải cách.
Mật nghị ngắn gọn bầu Julius II cho thấy: khi Hồng y đoàn không còn chia rẽ và ứng viên mang phẩm chất vượt trội, việc bầu chọn có thể diễn ra mau lẹ, không làm mất phẩm giá hay chiều sâu thần học.
Kết luận tiềm ẩn từ hai thái cực
Tuy không đối chiếu trực tiếp, nhưng hai mật nghị này – một bên kéo dài 34 tháng, một bên chỉ vài giờ – đã đặt ra những bài học sống còn cho Giáo hội:
– Khi lòng người chia rẽ, ơn Thánh Thần có thể bị cản trở bởi tham vọng trần thế.
– Khi lòng người đồng thuận trong chính tâm thức phục vụ, Chúa có thể hành động nhanh chóng qua sự khôn ngoan nhân loại.
Trong cả hai, điều cốt lõi không nằm ở thời gian dài hay ngắn, mà là ở việc liệu Giáo hội có thực sự đặt mình dưới ánh sáng của Chúa, hay chỉ lấy lý trí mình làm đèn soi đường.
Lạy Chúa Thánh Thần là nguồn mạch ánh sáng và bình an,
Chúng con khẩn cầu Ngài ngự đến trên Hồng y đoàn, đang chuẩn bị bước vào mật nghị tuyển chọn người kế vị Thánh Phêrô.
Xin soi lòng mở trí các vị, để họ nhận ra ý muốn nhiệm mầu của Chúa, không theo tính toán phàm nhân, nhưng theo đường lối khôn ngoan từ Trời.
Lạy Chúa Giêsu, Mục tử nhân lành,
Chúa đã thiết lập Hội Thánh trên đá tảng đức tin của Thánh Phêrô, xin tiếp tục gìn giữ Giáo hội Chúa trong hiệp nhất, thánh thiện và trung thành với Tin Mừng.
Xin ban cho Giáo hội một vị Giáo hoàng thánh thiện và can đảm, biết lắng nghe tiếng khóc của người nghèo, và trở thành dấu chỉ sống động của lòng thương xót giữa một thế giới đầy chia rẽ.
Lạy Đức Maria, Mẹ Giáo hội,
xin đồng hành cùng các Hồng y trong thinh lặng cầu nguyện, như Mẹ xưa đã hiện diện trong Nhà Tiệc Ly cùng các Tông đồ.
Xin Mẹ gìn giữ Hội Thánh trong vòng tay hiền mẫu, và dẫn đưa chúng con đến với người Cha mà Chúa đã chọn từ đời đời. Amen.
CGVST.COM biên soạn
