Trong dòng chảy hai thiên niên kỷ của Giáo hội Công giáo, việc tuyển chọn người kế vị Thánh Phêrô luôn là một biến cố vừa thánh thiêng vừa đầy thử thách. Từ những thời kỳ Giáo hội còn bị bách hại đến khi trở thành trụ cột văn hóa – chính trị của Châu Âu trung cổ, rồi bước vào thời hiện đại với những đổi thay sâu sắc, mỗi lần mật nghị hồng y được triệu tập là mỗi lần Giáo hội sống lại cách sâu xa mầu nhiệm của sự phân định, cầu nguyện và vâng phục Thánh Ý Thiên Chúa.
Nhưng không phải mật nghị nào cũng giống nhau: có những lần việc bầu chọn Giáo hoàng diễn ra nhanh chóng như thể Thánh Thần đã chỉ định sẵn, lại có những lần kéo dài triền miên, phản ánh những chia rẽ đau đớn trong lòng Giáo hội.
Trong bài viết này, chúng ta cùng tìm hiểu hai mật nghị mang tính đối cực: mật nghị dài nhất lịch sử với gần ba năm trống tòa, và mật nghị năm ngắn nhất hiện đại với chỉ vài giờ nhóm họp, để từ đó chiêm ngắm sâu hơn mầu nhiệm hiệp thông và vai trò của ơn Chúa giữa lòng lịch sử Giáo hội.
Mật nghị dài nhất lịch sử
Mật nghị bầu Giáo hoàng tại thành Viterbo, nước Ý, vào thế kỷ XIII kéo dài hơn 1.000 ngày, đến nỗi dân chúng phải khóa cửa phòng họp các hồng y, cầu mong họ sớm được Chúa Thánh Thần soi sáng để đưa ra quyết định.
Sau khi Đức Giáo hoàng Clement IV qua đời ngày 29 tháng 11 năm 1268, Giáo hội Công giáo triệu tập các hồng y đến Viterbo, miền trung nước Ý, để thực hiện sứ vụ thiêng liêng bầu chọn vị Giáo hoàng kế nhiệm theo quy trình thánh thiện.
Tuy nhiên, trong gần ba năm, chính xác là 1.006 ngày, các hồng y mới thống nhất được ý Chúa, bầu ra Đức Giáo hoàng Gregory X vào tháng 9 năm 1271, khiến đây trở thành mật nghị bầu Giáo hoàng dài nhất trong lịch sử Giáo hội Công giáo.
Trong thời gian ấy, các hồng y gặp khó khăn trong việc đạt sự hiệp nhất, do những chia rẽ xuất phát từ lòng trung thành với các phe phái đối lập. Điều này càng trở nên phức tạp bởi các mối quan hệ cá nhân và gia đình, khiến việc cầu nguyện và thỏa hiệp để tìm ý Chúa trong việc chọn Giáo hoàng trở nên vô cùng gian nan.
Cuộc bầu chọn kéo dài khiến dân chúng địa phương, những người chu cấp chỗ ở và thực phẩm cho các hồng y, phải dùng đến những biện pháp mạnh mẽ để thúc đẩy sự hiệp nhất.
Dân chúng khóa cửa phòng nơi các hồng y cầu nguyện và bỏ phiếu tại Cung điện Giáo hoàng ở Viterbo, khiến các ngài bị “giam lỏng” trong sự cầu nguyện. Từ đây, thuật ngữ “mật nghị” (conclave) ra đời, bắt nguồn từ tiếng Latin “cum” (cùng nhau) và “clavem” (chìa khóa), biểu thị sự cô lập để tìm kiếm ý Chúa.
Khi mật nghị vẫn kéo dài, dân chúng Viterbo quyết định giảm khẩu phần ăn của các hồng y, chỉ cung cấp bánh mì và nước, hy vọng thúc đẩy họ cầu nguyện sốt sắng hơn. Khi cách này chưa hiệu quả, họ tháo một phần mái phòng nơi các hồng y họp, khiến các ngài phải chịu nắng mưa trong sự kiên nhẫn.
“Các hồng y đã để lại cho chúng ta một chứng từ quý giá trên mảnh da đề ngày 8 tháng 6 năm 1270, ghi rằng họ bị nhốt trong một ‘palazzo discoperto’, tức cung điện không mái che,” nhà khảo cổ học Elena Cangiano chia sẻ.
Bà Cangiano cho biết thêm, theo truyền khẩu tại Viterbo, do mái nhà bị dỡ, các hồng y dựng lều bên trong cung điện để tránh mưa nắng. “Điều này được chứng minh qua các lỗ trên sàn cung điện, có thể là dấu vết của các cột lều,” bà giải thích.
Sau ba tuần chịu những điều kiện khắc nghiệt, các hồng y được phép vào các phòng khác trong cung điện, nhưng vẫn không rời khỏi nơi ấy. Mất thêm 15 tháng, họ mới hiệp nhất trong Chúa Thánh Thần để bầu ra Đức Giáo hoàng Gregory X.
Đó là cuộc bầu chọn Giáo hoàng dài nhất từng ghi nhận. Để tránh lặp lại sự chậm trễ, Đức Giáo hoàng Gregory X ban hành hiến pháp tông tòa “Ubi Periculum”, đặt ra các quy định nghiêm ngặt cho việc bầu chọn vị lãnh đạo Giáo hội, hướng đến sự hiệp nhất và cầu nguyện.
Vì thế, mật nghị Viterbo được các nhà sử học xem là nền tảng cho các cuộc bầu Giáo hoàng sau này. Những quy tắc và thông lệ được thiết lập đã trở thành cơ sở cho nhiều thủ tục mà các mật nghị hiện nay vẫn tuân giữ.
Trong các quy tắc mới, Đức Giáo hoàng Gregory X yêu cầu các hồng y chỉ được cung cấp “một bữa ăn mỗi ngày” trong mật nghị, và sau đó chỉ còn bánh mì, nước và rượu, để thúc đẩy sự cầu nguyện và quyết định nhanh chóng. Tuy nhiên, Đức Giáo hoàng Adrian V đã bãi bỏ quy tắc này vào năm 1276.
Cristina Giusio, một du khách từ miền bắc nước Ý, bày tỏ sự cảm phục về lịch sử mật nghị Viterbo sau khi tham quan Cung điện Giáo hoàng. “Thật kỳ diệu. Tôi không biết mật nghị đầu tiên diễn ra tại đây, nên đó là một khám phá thiêng liêng,” cô chia sẻ.
Các chuyên gia lịch sử Vatican nhấn mạnh rằng các mật nghị hiện đại vẫn mang những nét chính của mật nghị Viterbo. Di sản ấy có thể tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong mật nghị sắp tới vào ngày 7 tháng 5 tại Nhà nguyện Sistine ở Rôma, để bầu vị kế nhiệm Đức Giáo hoàng Phanxicô.
“Thời gian sẽ được tôn trọng, nhờ những gì đã xảy ra tại Viterbo,” nhà khảo cổ học Cangiano nói. “Trong các lần bầu Giáo hoàng gần đây, các hồng y thường không mất quá nhiều thời gian để tìm ra vị lãnh đạo mới dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần.”
Mật nghị ngắn nhất hiện đại
Trong khi mật nghị Viterbo kéo dài gần ba năm, mật nghị tháng 10 năm 1503, bầu chọn Đức Giáo hoàng Julius II, chỉ diễn ra chưa đầy một ngày, thậm chí có ghi chép cho rằng chỉ trong chưa đến 10 giờ. Đây được xem là mật nghị ngắn nhất kể từ khi thể thức mật nghị hiện đại được thiết lập, biểu lộ sự hiệp nhất dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần.
Hồng y Giuliano della Rovere, tức Đức Giáo hoàng Julius II, đã là một nhân vật lỗi lạc trong suốt 20 năm tại Giáo triều. Là cháu của Đức Giáo hoàng Sixtus IV, ngài từng đảm nhận vai trò hồng y đầy ảnh hưởng dưới thời nhiều vị Giáo hoàng, với sự am hiểu sâu sắc về chính trị và ngoại giao. Ngài nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các vương triều châu Âu, đặc biệt là Pháp và Tây Ban Nha, nhờ vào tầm nhìn và sự quyết đoán.
Sau khi Đức Giáo hoàng Piô III qua đời chỉ 26 ngày sau khi được bầu, Hồng y đoàn nhận thấy rõ sự cấp thiết của việc chọn một vị lãnh đạo xứng đáng. Hồng y Giuliano della Rovere nổi bật như một ứng viên được Chúa chuẩn bị, với kinh nghiệm và lòng quả cảm để dẫn dắt Giáo hội qua thời kỳ đầy thách thức sau ly giáo phương Đông và trước ngưỡng cửa của phong trào cải cách.
Đức Giáo hoàng Julius II được bầu chọn gần như nhất trí ngay trong vòng bỏ phiếu đầu tiên. Sử sách ghi lại rằng ngài bước vào mật nghị với tư thế của một vị lãnh đạo được Chúa chọn, mang trong mình khát vọng phục vụ Giáo hội và một chương trình hành động rõ ràng nếu được bầu.
Khác với mật nghị Viterbo, nơi các chia rẽ làm kéo dài quá trình, tại đây, sự khôn ngoan nhân loại và ơn Chúa dường như hòa quyện, dẫn đưa Hồng y đoàn đến một quyết định nhanh chóng. Sự đồng thuận này không chỉ là kết quả của chính trị, mà còn là biểu hiện của ý Chúa, được thể hiện qua sự hiệp nhất của các hồng y trong cầu nguyện và suy tư.
Đức Giáo hoàng Julius II (1503–1513) đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Giáo hội. Ngài khởi xướng việc xây dựng Vương cung thánh đường Thánh Phêrô, bảo trợ các nghệ sĩ vĩ đại như Michelangelo và Raphael, và củng cố quyền bính Giáo hoàng trong bối cảnh chuẩn bị cho thời kỳ Cải cách.
Mật nghị ngắn gọn bầu chọn ngài cho thấy rằng khi Hồng y đoàn hiệp nhất trong đức tin và nhận ra phẩm chất vượt trội của ứng viên, quá trình bầu chọn có thể diễn ra mau lẹ mà vẫn giữ được chiều sâu thiêng liêng và phẩm giá của một hành vi thánh thiện.
Trong cả hai, điều cốt lõi không nằm ở thời gian dài hay ngắn, mà là ở việc liệu Giáo hội có thực sự đặt mình dưới ánh sáng của Chúa, hay chỉ lấy lý trí mình làm đèn soi đường.
Lạy Chúa Thánh Thần là nguồn mạch ánh sáng và bình an,
Chúng con khẩn cầu Ngài ngự đến trên Hồng y đoàn, đang chuẩn bị bước vào mật nghị tuyển chọn người kế vị Thánh Phêrô.
Xin soi lòng mở trí các vị, để họ nhận ra ý muốn nhiệm mầu của Chúa, không theo tính toán phàm nhân, nhưng theo đường lối khôn ngoan từ Trời.
Lạy Chúa Giêsu, Mục tử nhân lành,
Chúa đã thiết lập Hội Thánh trên đá tảng đức tin của Thánh Phêrô, xin tiếp tục gìn giữ Giáo hội Chúa trong hiệp nhất, thánh thiện và trung thành với Tin Mừng.
Xin ban cho Giáo hội một vị Giáo hoàng thánh thiện và can đảm, biết lắng nghe tiếng khóc của người nghèo, và trở thành dấu chỉ sống động của lòng thương xót giữa một thế giới đầy chia rẽ.
Lạy Đức Maria, Mẹ Giáo hội,
xin đồng hành cùng các Hồng y trong thinh lặng cầu nguyện, như Mẹ xưa đã hiện diện trong Nhà Tiệc Ly cùng các Tông đồ.
Xin Mẹ gìn giữ Hội Thánh trong vòng tay hiền mẫu, và dẫn đưa chúng con đến với người Cha mà Chúa đã chọn từ đời đời. Amen.
CGVST.COM biên soạn
