Là một người Công giáo, tôi luôn tin rằng Thiên Chúa hướng dẫn nhân loại qua những con đường bất ngờ để khám phá sự thật và vẻ đẹp của tạo dựng. Việc phát hiện các tài liệu chữ Nôm Việt Nam tại Thư viện Vatican là một minh chứng sâu sắc cho sự quan phòng của Ngài.
Những bản in và bản thảo cổ xưa này không chỉ là kho tàng văn hóa của dân tộc Việt Nam mà còn là cầu nối giữa đức tin Công giáo, lịch sử truyền giáo, và bản sắc dân tộc. Qua nghiên cứu và suy tư, tôi nhận thấy rằng các tài liệu này mang ý nghĩa vượt thời gian, phản ánh hành trình văn hóa và tâm linh của người Việt.
Bài báo này phân tích các khía cạnh lịch sử, văn hóa, và thần học của di sản chữ Nôm tại Vatican, đồng thời kêu gọi cộng đồng Công giáo Việt Nam bảo tồn và phát huy kho tàng quý giá này.
Thư viện Vatican: Trung Tâm Tri Thức Nhân Loại
Thư viện Vatican, được thành lập vào năm 1475 dưới triều đại Giáo hoàng Nicôla V, là một trong những trung tâm tri thức cổ kính nhất thế giới. Với hơn 75.000 bản thảo, 1,1 triệu cuốn sách in, và vô số tài liệu khác, nơi đây lưu giữ không chỉ các văn bản cốt lõi của Giáo hội Công giáo mà còn là di sản văn hóa của nhiều dân tộc.
Các tài liệu nổi bật bao gồm Codex Vaticanus Graecus 1209 – bản Kinh Thánh viết tay cổ nhất gần như còn nguyên vẹn – cùng các bản thảo từ Constantinople, Ấn Độ, và Trung Đông. Thư viện này là biểu tượng của sứ mạng Giáo hội trong việc bảo tồn sự thật và vẻ đẹp mà Thiên Chúa ban tặng cho nhân loại.
Đối với một người Công giáo, Thư viện Vatican mang ý nghĩa thiêng liêng sâu sắc. Nó không chỉ là nơi lưu trữ kiến thức mà còn là minh chứng cho lòng kính trọng đối với sự khôn ngoan của các thế hệ.
Sự hiện diện của các tài liệu chữ Nôm Việt Nam trong kho tàng này là một điều đáng kinh ngạc, cho thấy rằng di sản của một quốc gia nhỏ bé như Việt Nam đã được Giáo hội trân trọng.
Các tài liệu này, bao gồm các bản in từ năm 1651 và chủ yếu từ giai đoạn 1799-1887, cùng 23 tập bản thảo đa số viết bằng chữ Nôm, phản ánh đời sống văn hóa, tôn giáo, và trí tuệ của người Việt qua nhiều thế kỷ.
Sự tồn tại của chúng tại Vatican là dấu ấn của sự quan phòng, khi Thiên Chúa cho phép văn hóa Việt Nam được ghi dấu trong lịch sử nhân loại.
Chữ Nôm: Tinh Hoa Văn Hóa Việt Nam
Chữ Nôm là hệ thống chữ viết độc đáo của người Việt, sử dụng các ký tự Trung Hoa để tạo âm tiếng Việt, đồng thời kết hợp các chữ tượng hình được diễn giải thành từ Hán-Việt.
Hệ thống này, được dùng từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 20, là phương tiện chính cho giới tinh hoa để ghi chép văn học, triết lý, lịch sử, luật học, y học, tôn giáo, và chính trị.
Trong khoảng một ngàn năm, chữ Nôm đã lưu giữ linh hồn văn hóa Việt Nam, từ các kiệt tác như Truyện Kiều của Nguyễn Du đến các văn bản tôn giáo và hành chính.
Tuy nhiên, sự xuất hiện của mẫu tự Latinh vào thế kỷ 17, cùng với chính sách của chủ nghĩa thực dân Pháp, đã dẫn đến sự suy tàn của chữ Nôm. Vào cuối thế kỷ 19, các lệnh cấm sử dụng chữ Nôm đã khiến phần lớn di sản này bị lãng quên hoặc thất lạc.
Là một người Công giáo, tôi nhận thấy sự mất mát này không chỉ là tổn thất văn hóa mà còn là thách thức đối với việc bảo tồn những giá trị tâm linh được diễn đạt qua chữ Nôm, đặc biệt trong các văn bản tôn giáo Công giáo.
Các tài liệu chữ Nôm tại Thư viện Vatican, bao gồm 87 tập sách in bìa cứng và 23 tập bản thảo, là minh chứng cho sự phong phú của hệ thống chữ viết này. Các bản in, chủ yếu từ 1799-1887, và một số từ năm 1651, bao gồm các tác phẩm văn học, tôn giáo, và ghi chép lịch sử.
Các bản thảo, phần lớn viết bằng chữ Nôm, phản ánh đời sống đức tin của người Công giáo Việt Nam tiên khởi, từ sách giáo lý đến các văn bản liên quan đến truyền giáo.
Những tài liệu này là cầu nối giữa văn hóa bản địa và đức tin Công giáo, cho thấy cách mà tổ tiên chúng ta đã sáng tạo để diễn đạt Tin Mừng bằng ngôn ngữ của mình.
Vai Trò của Các Nhà Truyền Giáo: Gìn Giữ Di Sản
Các nhà truyền giáo Dòng Tên, đặc biệt là những nhân vật như Alexandre de Rhodes, đã đóng vai trò quan trọng trong việc đưa các tài liệu chữ Nôm đến Thư viện Vatican. Vào thế kỷ 17, các nhà truyền giáo không chỉ rao giảng Tin Mừng mà còn ghi chép và bảo tồn văn hóa của các dân tộc mà họ tiếp xúc.
Các bản in và bản thảo chữ Nôm được gửi về Vatican như một phần của các báo cáo truyền giáo, nhằm cung cấp cho Giáo hội cái nhìn sâu sắc về ngôn ngữ, phong tục, và đời sống tôn giáo của người Việt.
Theo các nghiên cứu lịch sử, Alexandre de Rhodes đã biên soạn Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum (1651), một từ điển quan trọng giúp ghi chép ngôn ngữ Việt Nam. Các tài liệu chữ Nôm được gửi về Vatican cũng phản ánh nỗ lực tương tự, từ sách giáo lý đến các ghi chép văn hóa.
Với tôi, đây là dấu ấn của Chúa Thánh Thần, khi các nhà truyền giáo, dù đến từ phương Tây, đã biết học hỏi và tôn trọng văn hóa Việt Nam, sử dụng chữ Nôm để loan báo Tin Mừng một cách gần gũi.
Các tài liệu này là minh chứng cho sự giao thoa giữa Đông và Tây, giữa đức tin và văn hóa, nhắc nhở rằng Thiên Chúa hiện diện trong sự đa dạng của nhân loại.
Sự Lãng Quên và Khám Phá Lại
Đáng tiếc thay, di sản chữ Nôm tại Thư viện Vatican từng bị lãng quên trong nhiều thế kỷ. Vào năm 1922, nhà Trung Hoa học Paul Pelliot (1878-1945), khi đến Vatican để biên soạn danh mục cho các tài liệu Trung Hoa, đã không chú ý đến nhóm tài liệu chữ Nôm này, có lẽ do chúng bị nhầm lẫn hoặc không được nhận diện đúng giá trị.
Sự bỏ qua này phản ánh thách thức trong việc bảo tồn các di sản văn hóa ít được biết đến, đặc biệt trong bối cảnh các hệ thống chữ viết như chữ Nôm dần bị thay thế.
Tuy nhiên, vào những năm gần đây, các tài liệu chữ Nôm đã được khám phá lại nhờ nỗ lực của ông Delio Vania Proverbio, chuyên gia về văn hóa phương Đông tại Thư viện Vatican.
Nhận thấy giá trị độc đáo của các tài liệu này, ông đã đặt câu hỏi về nguồn gốc và ý nghĩa của chúng, từ đó liên lạc với Giáo sư Ngô Thanh Nhàn, thuộc Trung tâm Triết học, Văn hóa và Xã hội Việt Nam tại Đại học Temple, Philadelphia.
Vào tháng 10 năm 2018, Giáo sư Nhàn đã đến Vatican để bắt đầu công việc lập danh mục cho các tài liệu chữ Nôm.
Nỗ Lực Lập Danh Mục và Số Hóa
Công việc của Giáo sư Ngô Thanh Nhàn đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong việc bảo tồn di sản chữ Nôm. Trong đợt làm việc tại Vatican vào năm 2018, ông đã lập danh mục cho 87 tập sách in, hầu hết có bìa cứng, theo tiêu chuẩn Dublin Core (Dublin Core Metadata Initiative).
Các dữ liệu này được nhập vào hệ thống của Thư viện Vatican và sẽ sớm có mặt trong danh mục trực tuyến dưới định dạng MARC21, giúp các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới tiếp cận dễ dàng hơn. Đây là một bước tiến đáng kể, khi các tài liệu từng bị lãng quên nay được số hóa và công bố rộng rãi.
Bên cạnh đó, 23 tập bản thảo chữ Nôm, với bìa sơn mài đặc biệt dễ vỡ, đang được lên kế hoạch mô tả chi tiết và khôi phục. Công việc này đòi hỏi sự cẩn trọng, vì các bản thảo không chỉ có giá trị lịch sử mà còn dễ bị hư hại nếu không được xử lý đúng cách.
Là một người Công giáo, tôi nhìn nhận những nỗ lực này như một hành động của lòng biết ơn đối với di sản mà Thiên Chúa đã ban tặng, đồng thời là lời mời gọi để cộng đồng quốc tế cùng chung tay bảo vệ kho tàng văn hóa Việt Nam.
Giáo sư Nhàn đã bày tỏ sự hào hứng với các tài liệu này, nhấn mạnh rằng phần lớn chúng là độc bản, mang tiềm năng tiết lộ nhiều khía cạnh chưa biết về lịch sử, văn học, và tôn giáo Việt Nam.
Với tôi, điều này không chỉ là vấn đề học thuật mà còn là cơ hội để người Công giáo Việt Nam khám phá lại cách mà đức tin của tổ tiên được diễn đạt qua chữ Nôm, từ đó củng cố bản sắc tâm linh của mình.
Ý Nghĩa Đối Với Người Công giáo Việt Nam
Các tài liệu chữ Nôm tại Thư viện Vatican mang lại niềm tự hào sâu sắc cho người Công giáo Việt Nam. Chúng cho thấy rằng từ thế kỷ 17, tổ tiên chúng ta đã biết kết hợp đức tin Công giáo với bản sắc dân tộc, sử dụng chữ Nôm để ghi chép sách giáo lý, kinh nguyện, và các văn bản tôn giáo.
Đây là minh chứng cho sự kiên trì của những tín hữu tiên khởi, những người đã sống đức tin trong bối cảnh khó khăn, từ lệnh cấm đạo đến các cuộc bách hại.
Hơn nữa, di sản này nhắc nhở rằng Giáo hội Công giáo luôn trân trọng văn hóa của mọi dân tộc. Như Công đồng Vatican II đã khẳng định trong Gaudium et Spes, Giáo hội không tìm cách tiêu diệt văn hóa bản địa mà làm phong phú chúng bằng ánh sáng Tin Mừng.
Các tài liệu chữ Nôm tại Vatican là kết quả của tinh thần này, khi các nhà truyền giáo và tín hữu Việt Nam cùng nhau bảo tồn văn hóa và đức tin.
Là một người Công giáo, tôi cảm thấy được mời gọi suy ngẫm về trách nhiệm của mình trong việc bảo tồn di sản này. Việc số hóa các tài liệu chữ Nôm mở ra cơ hội để các học giả Việt Nam nghiên cứu sâu hơn, từ đó làm sáng tỏ lịch sử truyền giáo và văn hóa Công giáo Việt Nam.
Tôi hy vọng rằng những nỗ lực này sẽ truyền cảm hứng cho các thế hệ trẻ, giúp họ nhận ra giá trị của chữ Nôm và cách mà đức tin đã hòa quyện với bản sắc dân tộc.
Lời Kêu Gọi Hành Động
Việc bảo tồn và phát huy di sản chữ Nôm đòi hỏi sự chung tay của cả cộng đồng, đặc biệt là người Công giáo Việt Nam. Tôi tin rằng các giáo xứ có thể tổ chức các chương trình giáo dục về chữ Nôm, sử dụng các bản sao số hóa từ Vatican để giới thiệu di sản này với giới trẻ.
Các hội thảo, triển lãm, hoặc khóa học về lịch sử truyền giáo và chữ Nôm sẽ giúp cộng đồng hiểu rõ hơn về sự giao thoa giữa đức tin và văn hóa.
Hơn nữa, tôi cầu xin Chúa ban ơn để Giáo hội Việt Nam và Vatican tiếp tục hợp tác, đưa những tài liệu quý giá này đến gần hơn với người Việt. Các bản thảo chữ Nôm có thể được dịch thuật và xuất bản, trở thành nguồn tư liệu sống động cho cả Giáo hội và dân tộc.
Đồng thời, các tổ chức giáo dục và nghiên cứu cần hỗ trợ các học giả như Giáo sư Ngô Thanh Nhàn, để công việc lập danh mục và khôi phục được đẩy nhanh.
Kết Luận
Các tài liệu chữ Nôm tại Thư viện Vatican là một kho tàng vô giá, phản ánh sự giao thoa kỳ diệu giữa đức tin Công giáo và văn hóa Việt Nam.
Từ các bản in năm 1651 đến các bản thảo thế kỷ 17-18, từ sự lãng quên của Paul Pelliot đến nỗ lực khám phá lại của Delio Vania Proverbio và Giáo sư Ngô Thanh Nhàn, di sản này là minh chứng cho sự quan phòng của Thiên Chúa.
Là một người Công giáo, tôi cảm thấy tự hào và biết ơn vì kho tàng này, đồng thời được mời gọi để bảo vệ và lan tỏa nó. Xin Chúa, qua lời chuyển cầu của Đức Maria, tiếp tục hướng dẫn chúng ta trong hành trình khám phá và sống đức tin trong bản sắc Việt Nam.
CGVST.COM tổng hợp
