Việc Đức Hồng y Robert Francis Prevost được bầu làm Giáo hoàng Lêô XIV đã mở ra một triều đại mới giữa bối cảnh thế giới đang chuyển mình đầy bất ổn. Trong đó, mối quan hệ giữa Vatican và Bắc Kinh tiếp tục là một thách thức lớn, phản ánh cuộc giằng co dai dẳng giữa đức tin và quyền lực chính trị toàn trị.
Một nhiệm kỳ khởi đầu trong thử thách ngoại giao
Khi Đức Hồng Y Robert Francis Prevost khoác lên mình phẩm phục giáo hoàng và chính thức nhận danh hiệu Giáo hoàng Lêô XIV, ngài không chỉ kế vị ngai tòa thánh Phêrô mà còn thừa hưởng một bối cảnh quốc tế đầy những thách đố phức tạp.
Trong số đó, mối quan hệ giữa Vatican và Trung Quốc là một trong những điểm nóng ngoại giao nổi bật nhất—một thực tại vốn đã âm ỉ suốt nhiều thập niên và nay có dấu hiệu gia tăng căng thẳng ngay từ những ngày đầu triều đại mới.
Sự im lặng có tính toán từ Bắc Kinh
Sau khi Đức Thánh Cha Phanxicô qua đời ngày 21 tháng 4, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã đợi trọn một ngày mới phát đi thông điệp chia buồn ngắn gọn, thiếu vắng sự hiện diện của bất kỳ Giám mục Trung Quốc nào tại tang lễ.
Điều này tương phản rõ rệt với sự tham gia tích cực của các đại biểu Trung Quốc trong các kỳ Thượng Hội đồng Giám mục trước đó.
Thái độ dè dặt này tiếp tục thể hiện khi, tính đến sáng ngày 10 tháng 5 (giờ miền Đông Hoa Kỳ), Bắc Kinh vẫn chưa đưa ra bất kỳ lời chúc mừng chính thức nào dành cho Đức Giáo hoàng Lêô XIV, người đã được bầu lên vào ngày 8 tháng 5.
Hành động chậm trễ và sự im lặng bất thường ấy không chỉ mang tính ngoại giao hình thức, mà còn phản ánh mức độ lạnh nhạt trong quan hệ song phương hiện nay.
Việc không có đại diện Trung Quốc dự lễ tang Đức Giáo hoàng, cũng như sự né tránh công nhận vị Tân Giáo hoàng, cho thấy những vấn đề sâu xa trong quan hệ giữa Vatican và Bắc Kinh—một mối quan hệ vốn bị chi phối bởi một lịch sử dài đầy hoài nghi và tranh cãi về quyền lực tôn giáo.
Trung Quốc và những bước đi đơn phương
Ngay trước khi Mật nghị Hồng Y chính thức diễn ra tại Vatican, Trung Quốc đã có những hành động gây tranh cãi: ngày 30 tháng 4 tại Thượng Hải và ngày 2 tháng 5 tại tỉnh Hà Nam, chính quyền Trung Quốc đã đơn phương triệu tập các buổi họp để thông qua việc bổ nhiệm hai Giám mục mới, là cha Ngô Kiến Lâm và cha Lý Kiến Lâm. Đây là những quyết định tấn phong không có sự tham khảo ý kiến của Tòa Thánh.
Sandro Magister, nhà báo kỳ cựu chuyên theo dõi các vấn đề Vatican, nhận định rằng hành động này của Trung Quốc đã khơi dậy lại những tranh cãi về thỏa thuận bí mật giữa Tòa Thánh và Bắc Kinh.
Việc tấn phong Giám mục trái phép, đặc biệt trong thời điểm trống ngôi Giáo hoàng, bị xem như một sự can thiệp mang tính chiến lược vào tiến trình bầu chọn vị kế vị Thánh Phêrô.
Điều này càng trở nên nhạy cảm bởi Đức Hồng Y Pietro Parolin—nguyên Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh và là kiến trúc sư trưởng của thỏa thuận Vatican-Trung Quốc năm 2018—đã được xem là một trong những ứng cử viên sáng giá cho ngai tòa Phêrô.
Nhưng chính mối liên hệ chặt chẽ của ngài với thỏa thuận này lại trở thành điểm yếu trong con mắt của nhiều Hồng Y, nhất là sau hành động đơn phương của Bắc Kinh.
Như lời cảnh báo của Magister, Trung Quốc có thể đã vô tình “báo hại” vị Hồng Y từng được kỳ vọng này—và điều đó, rốt cuộc, đã trở thành hiện thực.
Những giới hạn của một thỏa thuận tạm thời
Thỏa thuận được ký vào năm 2018 và được gia hạn thêm bốn năm vào năm 2022 đã từng được Đức Thánh Cha Phanxicô bênh vực như một phương tiện “không hoàn hảo nhưng cần thiết” để duy trì đối thoại.
Ngài nói trong một cuộc phỏng vấn: “Tôi đã chọn con đường đối thoại. Nó chậm, có thất bại, có thành công, nhưng tôi không tìm được con đường nào khác.”
Tuy nhiên, những sự kiện gần đây cho thấy đối thoại không đồng nghĩa với tin tưởng. Trong năm 2022 và 2023, Trung Quốc đã hai lần bổ nhiệm Giám mục không thông qua Vatican, trong đó có vụ việc tại Giáo phận Thượng Hải.
Dù sau đó Đức Phanxicô đã công nhận bổ nhiệm này, nhưng dư luận vẫn đặt câu hỏi: liệu Tòa Thánh có đang bị đặt vào thế yếu trong mối quan hệ với một nhà nước vốn luôn dè dặt với tôn giáo?
Cha Bernardo Cervellera, một giáo sĩ thuộc Hội Giáo Hoàng Truyền Giáo Hải Ngoại, từng nhận định: “Thỏa thuận không đề cập đến những người đang trong tù và những người không muốn thuộc về Giáo hội quốc doanh.
Tôi hoàn toàn không rõ điều gì sẽ xảy ra với họ.” Đây chính là điểm mấu chốt: thỏa thuận có thể bảo vệ hình thức tổ chức Giáo hội, nhưng không thể bảo vệ nhân vị, tự do tôn giáo hay phẩm giá của các tín hữu âm thầm.
Bắc Kinh và chiến dịch “Hán hóa” tôn giáo
Dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình, Trung Quốc đã đẩy mạnh chính sách “Hán hóa” tôn giáo—một chiến dịch bị các nhà hoạt động nhân quyền cáo buộc là nhằm triệt tiêu bản sắc và độc lập của các cộng đồng tín ngưỡng.
Từ việc yêu cầu các nhà thờ treo ảnh Mao Trạch Đông và Tập Cận Bình, đến việc đập phá cơ sở tôn giáo như vụ phá hủy nhà thờ ở Lâm Phần (tỉnh Sơn Tây) năm 2018, chính quyền Trung Quốc ngày càng siết chặt kiểm soát không gian tâm linh.
Bob Fu (Phó Hy Thu), người sáng lập ChinaAid, đã phát biểu tại một hội nghị thượng đỉnh tôn giáo tại Tokyo năm 2024 rằng: “Ngoài cuộc diệt chủng với người Duy Ngô Nhĩ và người Tây Tạng, các Kitô hữu Trung Quốc đang phải chịu sự đàn áp tồi tệ nhất kể từ thời Cách mạng Văn hóa.”
Những lời này cho thấy bức tranh ảm đạm của tự do tôn giáo tại đất nước đông dân nhất thế giới, nơi tôn giáo có tổ chức thường bị xem là mối đe dọa tiềm tàng đối với quyền lực tuyệt đối của Đảng Cộng sản.
Thế lưỡng nan của Vatican về Đài Loan
Một điểm gai góc khác trong quan hệ Trung Quốc-Vatican là vấn đề Đài Loan. Hiện nay, Tòa Thánh là một trong số ít quốc gia còn duy trì quan hệ ngoại giao chính thức với chính phủ Đài Bắc.
Đây là một vết chướng nhãn trong con mắt Bắc Kinh, vốn luôn xem Đài Loan là lãnh thổ không thể tách rời và không loại trừ khả năng sáp nhập bằng vũ lực.
Ngay sau khi Đức Giáo hoàng Lêô XIV được bầu, Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức đã gửi lời chúc mừng long trọng, tái khẳng định mối quan hệ ngoại giao kéo dài 83 năm giữa Đài Loan và Tòa Thánh, đồng thời bày tỏ mong muốn thúc đẩy các giá trị chung về hòa bình và nhân ái.
Điều này chắc chắn sẽ không được Bắc Kinh đón nhận một cách tích cực, và có thể khiến mối quan hệ giữa Vatican và Trung Quốc tiếp tục căng thẳng trong thời gian tới.
Cơ hội nào cho đối thoại?
Đức Giáo hoàng Lêô XIV khởi đầu triều đại của mình trong bối cảnh thế giới đầy xung đột và phân hóa. Nhưng trong vai trò là mục tử hoàn vũ, ngài không chỉ là người quản trị một hệ thống tôn giáo, mà còn là nhạc trưởng của niềm hy vọng và hòa bình.
Thách thức đặt ra cho ngài là làm thế nào để vừa giữ được tính chính danh và độc lập của Giáo hội, vừa tiếp tục đối thoại với những chế độ vốn không khoan nhượng với tự do tín ngưỡng.
Trong ánh sáng đức tin, đối thoại không bao giờ là con đường dễ dàng, nhưng luôn là con đường đòi hỏi sự can đảm, kiên nhẫn và đức mến.
Lịch sử Giáo hội đã cho thấy: ngay cả khi bị từ chối, bị hiểu lầm hay bị đàn áp, Giáo hội vẫn kiên cường vì sức sống của Thánh Thần không đến từ bất kỳ thể chế chính trị nào.
Đức Giáo hoàng Lêô XIV, với hành trang là kinh nghiệm mục vụ, lòng trung thành với Giáo hội và tinh thần cởi mở đối thoại, có thể sẽ không thay đổi lập trường của Trung Quốc trong một sớm một chiều.
Nhưng với sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần và lời cầu nguyện của hàng triệu tín hữu khắp thế giới, ngài có thể tiếp tục vun trồng những hạt giống hy vọng—dù trên mảnh đất cằn cỗi nhất.
Lạy Thiên Chúa là Cha giàu lòng xót thương,
Chúng con dâng lên Cha thành phố Bắc Kinh – thủ đô của một dân tộc vĩ đại, mang trong mình khát vọng phát triển nhưng cũng đầy những khổ đau thầm lặng vì thiếu vắng tự do đức tin.
Xin Cha đổ tràn Thánh Thần của sự thật và công lý trên các nhà lãnh đạo nơi đây, để họ biết lắng nghe tiếng nói lương tâm, biết kính trọng quyền tự do tôn giáo, và biết mở lòng trước ánh sáng Tin Mừng.
Xin thương đến các tín hữu âm thầm, những người can đảm giữ vững niềm tin trong bức màn kiểm soát và sợ hãi. Xin Cha nâng đỡ các mục tử thầm lặng, ban cho họ ơn trung thành và sức mạnh của lòng mến.
Chúng con cầu xin cho một tương lai hòa giải, nơi tình huynh đệ vượt thắng hận thù, nơi Giáo hội được tự do phục vụ con người mà không bị giới hạn bởi ý thức hệ.
Nhờ lời chuyển cầu của Đức Trinh Nữ Maria – Nữ Vương Hòa Bình, xin Cha gìn giữ Bắc Kinh trong sự quan phòng đầy yêu thương của Ngài.
Chúng con cầu xin, nhờ Đức Kitô, Chúa chúng con. Amen.
CGVST.COM // Newsweek
