Hỏi: Xin cha cho biết Giáo Hội nói chung và giáo sĩ nói riêng có được làm chính trị như tham gia vào một chính đảng hay ra ứng cử vào các chức vụ dân cử không?
Trả lời: Thời gian qua, dư luận trong và ngoài Việt Nam xôn xao về việc linh mục này làm chính trị, linh mục kia gia nhập một chính đảng và công khai tuyên bố lập trường trên truyền thông, linh mục khác ra ứng cử vào các chức vụ dân cử… Chúng ta nghĩ gì về thực trạng này?
Trước khi trả lời, chúng ta nên đọc lại Kinh Thánh Tân Ước để biết Chúa Giêsu đã nói và làm gì trong suốt 3 năm rao giảng Tin Mừng, từ đó suy ra vai trò của Giáo Hội trong các vấn đề trần thế.
Thật vậy, Kinh Thánh kể rằng dù Chúa Giêsu chữa người mù được thấy, người điếc được nghe, người què được đi, người câm được nói, và xua đuổi những kẻ buôn bán khỏi Đền Thờ (x. Mt 21:12-13; Mc 11:15-17; Lc 19:45-46; Ga 2:13-16), mục đích chính của Ngài không phải chỉ để đáp ứng nhu cầu thể lý hay khích động bạo động cho mục tiêu trần thế.
Chúa chữa bệnh và làm phép lạ hóa bánh ra nhiều cho hàng ngàn người đói được no (x. Mt 14:13-21) để bày tỏ sự cảm thông và quan tâm đến nhu cầu thiết yếu của nhân loại. Ngài xua đuổi kẻ buôn bán khỏi Đền Thờ vì họ làm ô uế nơi thánh thiêng, không phải để biện minh cho tranh đấu bạo động sau này.
Mục đích chính của Chúa khi đến trần gian là rao giảng Tin Mừng Nước Thiên Chúa, vì “Tôi được sai đi cốt để làm việc đó” (x. Lc 4:43), và để “phục vụ và hiến mạng sống làm giá chuộc muôn người” (x. Mt 20:28). Ngài không tìm tiền bạc để xây đền thờ, nhà ở, chủng viện hay trường học, cũng không màng danh vọng trần thế. Khi dân chúng muốn tôn Ngài làm vua sau khi chứng kiến phép lạ, Chúa Giêsu “lánh mặt, đi lên núi một mình” (x. Ga 6:15).
Hơn nữa, Chúa không tìm quyền chức hay địa vị chính trị, vì “Nước Tôi không thuộc về thế gian này” (x. Ga 18:36). Nếu Nước Chúa thuộc trần gian, Ngài đã lập đảng chính trị, kết nạp đảng viên, tổ chức quân đội, công an, cảnh sát, và hoạch định chiến lược để giành chính quyền. Nhưng vì mục đích của Ngài không phải chinh phục trần thế, trước khi về trời, Chúa chỉ ra lệnh cho các tông đồ: “Anh em hãy đi và làm cho muôn dân trở thành môn đệ, làm phép rửa cho họ nhân danh Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần, dạy bảo họ tuân giữ mọi điều Thầy đã truyền cho anh em” (x. Mt 28:19-20).
Đây là sứ mệnh và chức năng của Giáo Hội, cũng là bản chất và trách nhiệm của Giáo Hội theo ý muốn của Đấng sáng lập.
Sứ mệnh này không liên quan đến chức năng lãnh đạo chính trị của những người tổ chức và cai trị quốc gia, xã hội. Sách Giáo Lý Công Giáo nói rõ: “Do ủy nhiệm và chức năng, Giáo Hội không bị lẫn lộn bất cứ cách nào với một cộng đồng chính trị. Giáo Hội là dấu chỉ và sự bảo vệ cho tính cách siêu việt của nhân vị con người. Giáo Hội tôn trọng và thăng tiến sự tự do chính trị và trách nhiệm của người công dân” (x. SGLGHCG, số 2245).
Nói rõ hơn, Giáo Hội không làm chính trị theo nghĩa tranh giành quyền cai trị hay khai thác tài nguyên để trục lợi. Dù trong lịch sử có những thời kỳ đen tối khi thần quyền và thế quyền lẫn lộn, đó chỉ là lầm lỗi một thời. Giáo Hội đã nhìn nhận, sửa sai để trở nên tinh tuyền và trung thực với sứ mạng của mình. Vì thế, Giáo Hội nghiêm cấm giáo sĩ, tu sĩ tham gia chính trường hoặc hoạt động thuần chính trị.
Tuy nhiên, Giáo Hội vẫn có quyền lên tiếng về các vấn đề liên quan đến quyền căn bản của con người, đặc biệt trong lãnh vực luân lý, nếu có vi phạm từ các chế độ chính trị. Ví dụ, quyền tự do tín ngưỡng, tự do tôn giáo phải được các xã hội tôn trọng. Nếu chế độ nào vi phạm, Giáo Hội sẽ đòi hỏi cho đến khi được tôn trọng thích đáng.
Về các vấn đề luân lý, Giáo Hội không thể làm ngơ trước các trào lưu phóng túng, thoái hóa, hay các thực hành phi luân lý như phá thai, thụ thai vô tính, hôn nhân đồng tính, chết êm dịu, kỳ thị chủng tộc, bạo động, diệt chủng, và nhất là chiến tranh xâm lược. Khi lên tiếng, Giáo Hội hành xử đúng sứ mệnh của mình: bảo vệ giá trị Phúc Âm và giúp con người đến với Thiên Chúa để được cứu độ.
Giáo Hội tránh liên lụy với chính trị, không liên kết, thỏa hiệp hay chống đối để lật đổ bất kỳ chế độ hay đảng phái nào, vì đó không phải bổn phận của mình. Nhưng Giáo Hội có quyền yêu cầu các chế độ chính trị tôn trọng quyền sống căn bản và các giá trị đạo đức, luân lý, như được nêu trong Sách Giáo Lý: “Một phần trong sứ mạng của Giáo Hội là đưa ra những phán đoán luân lý, cả trong những vấn đề liên quan đến chính trị, mỗi khi những quyền lợi căn bản của con người hoặc ơn cứu độ của các linh hồn đòi hỏi. Nhưng Giáo Hội chỉ sử dụng những phương tiện phù hợp với Phúc Âm và lợi ích của mọi người, tùy thời kỳ và hoàn cảnh” (x. Sđd, số 2246).
Giáo Hội không can thiệp, xúi dục hay ủng hộ chế độ nào, nhưng phải lên tiếng khi các chính phủ có chủ trương vi phạm quyền căn bản của con người hoặc dung dưỡng các thực hành vô đạo, phi luân.
Dù không tham gia chính trị, Giáo Hội khuyến khích giáo dân chu toàn nhiệm vụ công dân trong các lãnh vực chính trị, quân sự, xã hội, kinh tế, văn hóa, giáo dục. Giáo dân có quyền làm chính trị để đem đạo vào đời, mang ánh sáng Chúa Kitô vào những nơi còn bất công, sa đọa, tội lỗi, nhưng chỉ với tư cách công dân. Không ai được lập “Đảng Công Giáo” hay đoàn thể Công Giáo để hoạt động chính trị nhằm ủng hộ hay lật đổ chế độ.
Riêng giáo sĩ và tu sĩ, Giáo Hội không cho phép tham gia đảng phái chính trị hay ứng cử vào công quyền. Ai tự ý làm điều này là bất chấp lệnh cấm của Giáo quyền và hành động trái với ơn gọi, chức năng thiêng liêng của mình, vốn lãnh nhận từ bí tích truyền chức và sự bổ nhiệm của Giám mục hay Bề trên.
Việc lẫn lộn chức năng dẫn đến trường hợp linh mục Gustavo Gutierrez vào năm 1973, khi đề xướng Thần học giải phóng để cải thiện nghèo đói, bất công ở Nam Mỹ và Phi Châu, chịu ảnh hưởng đấu tranh giai cấp Mác-xít. Giáo Hội không phủ nhận lòng thương xót với người nghèo, nhưng khẳng định trách nhiệm giải quyết nghèo đói thuộc về nhà cầm quyền dân sự. Giáo Hội chỉ bày tỏ quan tâm đến bất công xã hội, vi phạm nhân quyền, tự do tín ngưỡng, và suy thoái đạo đức.
Ngay cả khi có vi phạm tự do tôn giáo, đàn áp tín đồ, Giáo Hội chỉ dùng biện pháp ôn hòa để bày tỏ quan tâm, không xúi dục bạo động hay tổ chức phản kháng.
Do đó, không ai được nhân danh Giáo Hội, hay lấy tư cách giáo sĩ, tu sĩ để tham gia hoạt động thuần chính trị, kể cả tranh đấu cho tự do, dân chủ, công bằng xã hội. Tuy nhiên, cần phân biệt: tranh đấu chính trị khác với việc quan tâm và đòi hỏi nhà cầm quyền tôn trọng công bình, bác ái, luân lý, và tự do tôn giáo, bao gồm quyền thực hành tín ngưỡng, tổ chức, huấn luyện, và bổ dụng nhân sự của các tôn giáo.
Ước mong lời giải đáp này thỏa mãn câu hỏi được đặt ra.
LM Phanxicô Xaviê Ngô Tôn Huấn
