Giá chuộc Đức Giesu trả cho ai?

“Vì Con Người đến không phải để được người ta phục vụ, nhưng là để phục vụ, và hiến mạng sống làm giá chuộc muôn người.” (Mc 10:45)

Trong bối cảnh Hy La cổ, chế độ nô lệ là chuyện bình thường. Người nô lệ được mua bán như một món hàng đổi chác. Nếu người nô lệ nào may mắn, thì sẽ được một người hảo tâm nào đó chấp nhận trả tiền cho chủ nô, trả “giá chuộc” cho anh ta, để chuộc anh ta ra khỏi ách nô lệ và phóng thích anh để anh trở thành người tự do. Thần học Kito giáo xưa nay vẫn cứ giải thích câu Lời Chúa trên rằng, Chúa Giesu đã chấp nhận trả giá cao nhất bằng chính mạng sống của Người để chuộc con người khỏi ách nô lệ tội lỗi và sự chết. Câu hỏi đặt ra là, thế thì Người trả giá chuộc ấy cho ai? Có hai trường phái nổi tiếng trong Giáo hội giải thích cho vấn đề này: 1. Giá chuộc trả cho Satan, dẫn đầu bởi Gregory of Nyssa, và 2. Giá chuộc trả cho Thiên Chúa, dẫn đầu bởi Anselm of Canterbury.

Gregory of Nyssa là một trong ba Giáo phụ Cappadocia nổi tiếng của Giáo hội Công giáo Đông phương, đóng góp nhiều cho việc hình thành tín lý Ba Ngôi và kinh Tin Kính của Giáo hội. Ông cũng được Giáo hội Công giáo La Mã tôn kính như một vị thánh. Ông là một trong những người tiên phong trong việc giải thích thần học giá chuộc. Ông cho rằng cái chết của Chúa Giesu như một cái giá phải trả cho quyền lực Sự Dữ (Satan) khống chế con người trong tội lỗi và cái chết. Thuyết này bị bác bỏ bởi nhiều nhà thần học, bởi nếu nói như Gregory thì chẳng khác nào chúng ta cho Satan như một thế lực vũ trụ mạnh mẽ đối chọi tay đôi với Thiên Chúa, và có quyền đòi tiền chuộc bằng giá máu của Con Một Thiên Chúa để giải phóng dân Người khỏi xiềng xích cầm buộc của Nó?! Đó còn thể hiện Gregory vẫn còn chịu sự ảnh hưởng của tâm thức Nhị Nguyên mà hầu hết ngoại giáo hoặc đa thần giáo tin theo. Chúng ta cũng nên biết, Giáo hội Công giáo không tin vào Nhị Nguyên triệt để, vì chỉ tin vào một Thiên Chúa duy nhất, không có thần nào khác ngoại trừ Người, thì làm gì có Thần Dữ (Satan). Niềm tin Kito giáo dạy chúng ta rằng, sự dữ là sự khiếm khuyết, thiếu hụt hoặc méo mó của sự thiện mà thôi. Ngoài ra, theo các nhà chú giải và thần học Thánh Kinh, Satan và ma quỷ cũng chỉ là những thụ tạo mà thôi, làm sao mà chúng có thể làm một thế lực ngang hàng với Thiên Chúa?!

Anselm of Canterbury, một đan sĩ Benedictine, nhà thần học trứ danh của Giáo hội Công giáo Tây phương, dẫn đầu trường phái thứ hai. Ông không cho rằng cái chết của Chúa Giesu là giá chuộc trả cho Satan, nhưng lại cho rằng đó là cái giá phải trả cho sự công thẳng của Thiên Chúa, giá chuộc ấy mới đáp ứng cho sự thỏa mãn công lý của Người. Anselm cho rằng, chỉ có Chúa Giesu, vừa là người thật vừa là Thiên Chúa thật, mới có thể làm nên của lễ hy sinh tuyệt hào, tế vật hoàn hảo dâng lên Thiên Chúa, để phục hồi tương quan bị phá vỡ giữa Thiên Chúa và con người vì tội lỗi nhân loại. Lập trường này cũng bị giới học giả Thánh Kinh và các nhà thần học phê bình và bác bỏ. Vì nếu nói như Anselm, hóa ra Thiên Chúa là một Đấng quá nghiêm khắc, đòi hỏi con người phải trả một giá tương xứng với những gì mà tội lỗi toàn nhân loại gây ra, vi phạm đến sự công chính của Người. Đức Giesu được xem như một hiến vật hoàn hảo, một giá chuộc đủ tầm cỡ trả cho sự công bình của Thiên Chúa. Và như thế là nghịch lại với hình ảnh Thiên Chúa của Sách Thánh, là một Đấng yêu thương, đầy lòng thương xót và hay tha thứ, là một người Cha nhân hậu được Đức Giesu trình bày mà ta có thể thấy qua Tin mừng Luca. Là Thiên Chúa tình yêu, là một người Cha nhân hậu, không lẽ Người lại đòi nhìn thấy Con mình bị giết chết cách đau đớn nhục nhã, đòi một giá chuộc là hy tế hiến mạng của Con mình?!

Mãi cho đến thế kỉ thứ XIX, nhà thần học Tin Lành Gustaf Aulen, một giám mục của Giáo hội Thụy Điển, mới đưa ra một cách giải thích khá là hợp lý cho thần học giá chuộc. Ông cho rằng, không có bất cứ một giao dịch nào ở đây, Đức Giesu hiến mạng làm giá chuộc không để trả cho Satan, cũng không để trả cho Thiên Chúa, nhưng đơn giản nó chỉ mang tính biểu tượng, nói lên tình yêu vô biên của Thiên Chúa, hiện thân nơi Chúa Giesu, dám sẵn sàng đương đầu với các thế lực làm nô lệ hóa con người. Thiên Chúa, vì yêu thương, dám hy sinh hiến cả mạng sống mình cho đến chết. Qua tác phẩm nổi tiếng “Christus Victor” của mình, ông cho rằng cái chết và sự phục sinh của Đức Kito nên được hiểu như là một cuộc chiến thắng mang tính hoàn vũ của “Thiên Chúa cứu độ” (nghĩa của danh Giesu) trên quyền lực tội lỗi, sự dữ và cái chết, hơn là một cuộc giao dịch thương mại trao đổi theo kiểu hai trường phái kia giải thích. Thật ra thì lập trường thần học của Gustaf cũng là khá tương đồng và trở về với góc nhìn của Giáo phụ Irene về thần học “đền tội” từ những thế kỉ đầu của Kito giáo.

Nói tóm lại, hy vọng qua bài viết ngắn gọn này, chúng ta nhận ra được đâu là cách giải thích đúng đắn của từ “giá chuộc” trong Mc 10:45. Giáo hội Công giáo chúng ta được mời gọi phải thanh tẩy và thay đổi những góc nhìn lệch lạc mà hai trường phái xưa đã gây ra mà cho đến hôm nay vẫn còn đó đây chịu ảnh hưởng. Lạy Thiên Chúa tình yêu cứu độ, qua Đức Giesu Con Cha, chúng con đã thấy được tình Cha bao la hải hà dành cho chúng con to lớn đến dường nào, xin hết lòng cảm tạ tri ân vì đã cùng sống với chúng con và cùng chúng con cảm nghiệm những ràng buộc và gánh nặng mà các thế lực sự dữ thế gian này nô lệ hóa chúng con đã gây ra. Tạ ơn Chúa Giesu vì Người đã sẵn sàng hy sinh cho đến chết, để rồi sống lại vinh quang vì Sự Thật và Công Lý, chỉ cho chúng con con đường dẫn đến Cha là Thiên Chúa Sự Sống, Tình yêu, Chân lý và Tự Do đích thực.