Phát hiện chấn động trong Nhà thờ Mộ Thánh tại Jerusalem

CGvST | 24/09/2025

---

Các nhà khảo cổ đã tình cờ phát hiện bàn thờ Trung Cổ lớn nhất từng được biết đến (rộng 3,5 mét) trong Nhà thờ Mộ Thánh tại Jerusalem, bị che khuất phía sau một bức tường đá có đầy hình vẽ trên tường (graffiti).

Bàn thờ này được dựng năm 1149, khi Thập tự quân tái thánh hiến Nhà thờ sau nhiều thế kỷ Hồi giáo cai quản. Sau vụ hỏa hoạn năm 1808, bàn thờ biến mất khỏi ký ức chung.

Nghiên cứu mới cho thấy bàn thờ này có liên hệ trực tiếp với Roma: kỹ thuật khảm đá quý hiếm (“Kosmatesk”), chỉ do các thầy chuyên nghiệp ở Roma thực hiện, và có lẽ chính Đức Giáo hoàng đã cử thợ đến Jerusalem để khẳng định quyền của Kitô giáo tại Thành Thánh.

Các nhà sử học gọi đây là “một phát hiện gây chấn động”, và hy vọng các tài liệu lưu trữ ở Vatican sẽ cho biết thêm chi tiết, thậm chí xác định được danh tính nghệ nhân.

— —

Trong những ngày qua, giới khảo cổ học và cộng đồng Kitô hữu quốc tế xôn xao trước một thông tin đặc biệt: các nhà nghiên cứu đã tình cờ tìm thấy một bàn thờ Trung Cổ khổng lồ, có chiều rộng 3,5 mét, được ẩn giấu suốt hơn hai thế kỷ phía sau bức tường đá phủ đầy những nét vẽ graffiti trong Nhà thờ Mộ Thánh ở Jerusalem.

Đây là phát hiện được đánh giá là “gây chấn động” không chỉ trong lĩnh vực khảo cổ mà còn trong đời sống đức tin của Giáo hội, bởi nó chạm đến những tầng sâu lịch sử, nghệ thuật, thần học và cả chính trị tôn giáo.

Theo ghi nhận, bàn thờ này được dựng vào năm 1149, thời điểm các Thập tự quân tái thánh hiến Nhà thờ Mộ Thánh sau nhiều thế kỷ khu vực này nằm dưới quyền cai quản của Hồi giáo. Đó là một giai đoạn đặc biệt trong lịch sử Jerusalem, khi Kitô giáo nỗ lực khẳng định sự hiện diện của mình tại Thành Thánh bằng những biểu tượng cụ thể và mạnh mẽ.

Việc xây dựng một bàn thờ rộng lớn, được đặt ngay trong nhà thờ quan trọng bậc nhất của Kitô giáo, mang ý nghĩa vừa phụng vụ vừa chính trị, thể hiện quyết tâm tái lập quyền của Giáo hội Công giáo tại trung tâm của niềm tin.

Thế nhưng, sau vụ hỏa hoạn kinh hoàng năm 1808, kiến trúc của Nhà thờ Mộ Thánh bị tàn phá nặng nề, nhiều công trình nội thất bị phá hủy hoặc thay thế. Bàn thờ khổng lồ ấy biến mất khỏi ký ức chung, không còn được nhắc đến trong các tài liệu hay ký ức cộng đoàn.

Các thế hệ tín hữu hành hương đến Jerusalem sau này chỉ biết đến ngôi mộ trống của Đức Kitô, những bàn thờ hiện có do các cộng đồng Kitô hữu khác nhau cùng quản lý, mà không ai ngờ rằng phía sau lớp tường đá kia còn lưu giữ một di tích quý giá từ thế kỷ XII.

Nghiên cứu mới nhất cho thấy bàn thờ này không phải là một công trình bình thường. Các nhà sử học nghệ thuật nhận ra kỹ thuật khảm đá quý hiếm trên bề mặt – được gọi là “Kosmatesk” – vốn là nghệ thuật đặc trưng của Roma, chỉ có những thợ bậc thầy tại đây mới thực hiện được.

Sự hiện diện của Kosmatesk tại Jerusalem hé mở một giả thuyết quan trọng: chính Đức Giáo hoàng thời đó có thể đã cử những nghệ nhân từ Roma đến Thành Thánh để trực tiếp xây dựng bàn thờ. Hành động ấy, nếu được chứng minh, không chỉ mang tính nghệ thuật mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ quyền tối thượng của Tòa Thánh đối với những nơi thánh thiêng nhất của Kitô giáo.

Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng, trong bối cảnh thế kỷ XII, một bàn thờ được trang trí bằng kỹ thuật Kosmatesk tại Mộ Thánh không chỉ đơn thuần là nơi cử hành Thánh lễ. Nó còn là tuyên ngôn chính trị và tôn giáo, cho thấy sự liên kết mật thiết giữa Jerusalem và Roma.

Nếu quả thực các nghệ nhân được Đức Giáo hoàng cử đi, điều đó chứng tỏ Vatican muốn ghi dấu ấn không thể phủ nhận của mình tại trung tâm đức tin Kitô giáo, đặc biệt trong bối cảnh Thập tự quân đang cố gắng thiết lập lại trật tự tại Thánh Địa.

Không chỉ có giá trị về nghệ thuật, phát hiện này còn mang ý nghĩa thần học và phụng vụ. Bàn thờ trong truyền thống Công giáo luôn là trung tâm của nhà thờ, nơi hy tế Thánh Thể được cử hành, nơi cộng đoàn quy tụ để tưởng niệm và tham dự vào hy tế của Đức Kitô.

Việc một bàn thờ khổng lồ được dựng tại Mộ Thánh vào thế kỷ XII càng khẳng định vai trò của Thánh lễ trong việc hiệp thông toàn thể Hội Thánh với mầu nhiệm Phục Sinh.

Hình ảnh bàn thờ bị chôn vùi suốt hơn hai thế kỷ và nay được tìm thấy cũng gợi cho người tín hữu một suy niệm thiêng liêng: những giá trị cốt lõi của đức tin có thể bị che lấp bởi biến cố, nhưng không bao giờ biến mất; đến thời điểm, chúng lại được tái khám phá để nuôi dưỡng đời sống thiêng liêng của Dân Chúa.

Giới học giả kỳ vọng rằng các tài liệu lưu trữ ở Vatican có thể cung cấp thêm nhiều chi tiết. Không loại trừ khả năng sẽ xác định được tên tuổi những nghệ nhân tham gia, hoặc ít nhất là có bằng chứng rõ ràng về sự chỉ đạo của Tòa Thánh.

Điều này sẽ giúp viết lại một phần lịch sử nghệ thuật và phụng vụ của Nhà thờ Mộ Thánh, đồng thời làm sáng tỏ vai trò của Roma trong việc kiến thiết Thánh Địa sau thời kỳ Hồi giáo cai quản.

Phát hiện này cũng đặt ra những câu hỏi mới cho hiện tại: liệu bàn thờ có được phục hồi để tín hữu có thể chiêm ngắm và cầu nguyện hay không? Liệu nó có được công nhận là di sản chung của toàn thể Kitô giáo, giữa lúc Nhà thờ Mộ Thánh vẫn đang được chia sẻ bởi nhiều cộng đồng khác nhau?

Và quan trọng hơn, phát hiện này có thể khơi dậy tinh thần hiệp nhất, nhắc nhớ rằng mọi Kitô hữu đều chung một niềm tin vào Chúa Kitô Phục Sinh, bất chấp những chia rẽ lịch sử.

Các phương tiện truyền thông Công giáo gọi đây là “một phát hiện gây chấn động”, không chỉ bởi sự bất ngờ mà còn bởi chiều sâu của nó. Nó gợi mở một chương mới trong hành trình nghiên cứu, và cũng là lời mời gọi cộng đoàn tín hữu nhìn lại di sản đức tin của mình: di sản ấy có thể bị thử thách, bị che khuất, nhưng luôn trường tồn và chờ đợi được tái khám phá.

Trong bối cảnh hiện nay, khi hành hương đến Thánh Địa vẫn là ước mơ và khát vọng của nhiều tín hữu trên toàn thế giới, tin tức về chiếc bàn thờ này trở thành một dấu chỉ đặc biệt. Nó không chỉ nhắc nhở về sự gắn kết giữa Roma và Jerusalem trong lịch sử, mà còn khẳng định rằng Đức Kitô vẫn là tâm điểm của niềm tin, bất chấp những biến cố, hỏa hoạn, hay thậm chí sự lãng quên của con người.

Cũng giống như ngôi mộ trống luôn là bằng chứng sống động của Phục Sinh, bàn thờ vừa được tìm thấy cũng là một chứng từ lịch sử, nghệ thuật và đức tin, làm sáng tỏ thêm căn tính Kitô giáo giữa lòng thế giới.