Quốc hội nước ta đã qua 14 khóa, trong đó có 10 linh mục đã và đang là đại biểu Quốc hội. Trong số này có 6 vị đã được Chúa gọi về, chỉ còn 4 vị còn sống. Nhưng tôi ấn tượng nhất là linh mục Phêrô Phan Khắc Từ. Người đã liên tục là đại biểu 3 khóa VIII, IX và X.
Tôi có may mắn được giúp việc cho nhiều linh mục đại biểu Quốc hội, nên cũng ít nhiều theo dõi những hoạt động của các vị đó trên nghị trường. Chúng ta biết rằng, ngày nay nói tới luật tín ngưỡng, tôn giáo năm 2018 thì khái niệm tín ngưỡng, tôn giáo có vẻ như là hiển nhiên.
Nhưng trước đây, kể từ Sắc lệnh 234/SL của Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1955, rồi các Hiến pháp năm 1946 (điều 10, chương II), Hiến pháp 1959 (điều 26, chương III), Hiến pháp 1980 (điều 68, chương V) chỉ dùng khái niệm tín ngưỡng.
Ngay trong tuyên bố 6 điều cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngày 3.9.1945, thì điều thứ 6 viết: “Thực dân và phong kiến thi hành chính sách chia rẽ đồng bào Giáo và đồng bào Lương. Tôi đề nghị Chính phủ ta tuyên bố: TÍN NGƯỠNG TỰ DO và Lương Giáo đoàn kết”.
Vì vậy nên khi lần đầu trúng cử làm đại biểu Quốc hội khóa VIII (1987-1992), linh mục Phan Khắc Từ đã luôn đau đáu là làm sao để cụ thể hóa các cụm từ “tự do tín ngưỡng”, “tự do tôn giáo”. Dù tín ngưỡng và tôn giáo có chung là niềm tin nhưng tôn giáo rộng hơn, sâu sắc hơn, liên quan tới sinh hoạt, phổ biến kinh sách, đào tạo linh mục, tu sĩ, chức sắc…
Chính bởi lẽ ấy cho nên trong nhiều buổi thảo luận, linh mục Phan Khắc Từ đề nghị phải ghi cả cụm từ “quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo” trong các văn bản, tức thêm từ “tôn giáo” vào sau từ “tín ngưỡng”.
Kết quả là trong Nghị quyết 24-NQ/TƯ năm 1990 có câu: “Tín ngưỡng, tôn giáo là nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân. Đạo đức tôn giáo có nhiều điều phù hợp với công cuộc xây dựng xã hội mới”.
Có Nghị quyết 24 làm chỗ dựa, lại là Ủy viên Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội khóa X, nên linh mục Phan Khắc Từ càng quyết tâm đưa kiến nghị của mình vào văn bản pháp luật, và Hiến pháp 1992 điều 70 đã ghi: “Công dân có quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không theo một tôn giáo nào. Các tôn giáo đều bình đẳng trước pháp luật”. Linh mục Phan Khắc Từ đã ghi dấu ấn của mình trong điều 70 của Hiến pháp 1992.
Sau đổi mới, có rất nhiều vụ khiếu nại liên quan đến vấn đề đất đai tôn giáo ở nước ta được đề đạt xem xét. Tôi nhớ có thời điểm, người Công giáo từ một số nơi kéo về 34 Ngô Quyền – Trụ sở của Ủy ban ĐKCG Việt Nam, nơi linh mục Phan Khắc Từ trú ngụ những ngày ra Hà Nội họp Quốc hội.
Ngài giao cho tôi nhận hồ sơ, đọc và thấy vụ nào cấp bách có thể đi kiểm tra trước. Vậy là thay vì Chúa nhật nghỉ ngơi, đi thăm người thân như những đại biểu ở xa khác, linh mục Phan Khắc Từ dành ngày này đi để tìm hiểu các vụ việc khiếu kiện của giáo dân.
Nơi đầu tiên linh mục Phêrô Phan Khắc Từ và linh mục Vinh Sơn Nguyễn Đức Hiệp (đại biểu Quốc hội của Nam Định, khóa X và XI) đến là khu nhà nguyện ở phường Lê Đại Hành, Hai Bà Trưng, Hà Nội, nơi được quy hoạch sẽ chuyển giao cho một khu công nghiệp.
Hai linh mục đại biểu Quốc hội đã gặp lãnh đạo thành phố Hà Nội lúc đó, đề xuất nên giữ lại ngôi nhà nguyện này, nhất là quả chuông cổ, để tránh sự hiểu sai về chính sách tôn giáo của Nhà nước. Lãnh đạo thành phố Hà Nội đã chấp thuận và ngôi nhà nguyện vẫn được giữ, nhà trẻ Tuổi Hoa đang sử dụng, vẫn còn nguyên quả chuông đồng.
Trường hợp thứ hai là câu chuyện di tích các thánh Tử đạo ở Sơn Tây, nằm trong một nghĩa trang công cộng thời hiện tại nhưng xưa là pháp trường Năm Mẫu (khoảng năm 1838-1839), có cột trói các chứng nhân Tin Mừng, bia ghi nhớ…
Khi quy hoạch thành phố Sơn Tây, các di tích này có nguy cơ bị phá bỏ. Hai linh mục Phan Khắc Từ và Nguyễn Đức Hiệp đi thực tế, gặp lãnh đạo chính quyền các cấp và Đức cha Antôn Vũ Huy Chương. Cuối cùng, di tích được quy hoạch lại với diện tích 250m2, cũng ở khu Năm Mẫu, khánh thành năm 2007.
Hai linh mục đại biểu Quốc hội cũng từng dành nhiều thời gian đi về Bùi Chu, Phát Diệm, nơi có số giáo dân đông đúc và cũng có vài việc cần đề đạt giải quyết. Cũng chẳng có gì to tát, chỉ chuyện nhỏ như việc xây sửa nhà thờ, chuyện phong chức linh mục…
Rồi sau khi Đức cha Giuse Vũ Duy Nhất của Bùi Chu qua đời năm 1999, giáo phận trống tòa. Đức Hồng y Phaolô Giuse Phạm Đình Tụng tiến cử linh mục Giuse Hoàng Văn Tiệm, dòng Don Bosco làm giám mục nơi đây, nhưng do là linh mục dòng nên địa phương còn đôi chút ngập ngừng.
Hai linh mục Phan Khắc Từ và Nguyễn Đức Hiệp về chào thăm lãnh đạo tỉnh Nam Định, đi cùng có linh mục Hoàng Văn Tiệm để giới thiệu. Hai linh mục này còn trực tiếp gặp ông Nông Đức Mạnh – Tổng Bí thư và Trần Đức Lương – Chủ tịch nước lúc đó để trình bày. Cuối cùng, cả Tòa Thánh đã bổ nhiệm linh mục Giuse Hoàng Văn Tiệm làm Giám mục Bùi Chu ngày 4.7.2001.
Khi là Phó Chủ tịch Hội Cứu trợ trẻ em tàn tật Việt Nam, linh mục Phan Khắc Từ rất quan tâm đến những trẻ khuyết tật Công giáo. Sau khi biết những nỗ lực vươn lên và các thành tích của Nguyễn Công Hùng, một người liệt nửa thân, linh mục đề nghị Ủy ban ĐKCG thành phố Hà Nội biểu dương gương người tốt việc tốt giai đoạn 1995-2000.
Từ cơ sở đó, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã tuyên dương Nguyễn Công Hùng là Hiệp sĩ công nghệ thông tin và là 1 trong 10 gương mặt trẻ tiêu biểu năm 2006. Sau khi anh Hùng mất năm 2012, em gái là Nguyễn Thị Vân, cũng là người khuyết tật, tiếp nối quản trị Trung tâm Nghị lực sống. Linh mục Phan Khắc Từ đã đến động viên nhiều lần. Vân về sau trở thành một trong 100 phụ nữ có ảnh hưởng trên thế giới, được một tạp chí nước ngoài bình chọn.
Linh mục Phan Khắc Từ là người khiêm nhường, giản dị, có 3 nhiệm kỳ liên tiếp (III, IV, V) làm Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Ủy ban ĐKCGVN. Nhớ hồi tôi làm kịch bản cho bộ phim tài liệu “50 năm đồng hành cùng dân tộc”, VTV1 chịu trách nhiệm quay phim dựng hình.
Chúng tôi đi Vũng Tàu vì HĐGMVN họp ở đó. Ghé qua Vườn Xoài, lúc đó cha Từ đang là chánh xứ. Tôi biết ở đây cha có quy chế mọi nguồn tài chính đều do Hội đồng Mục vụ giáo xứ quản trị, giáo xứ hỗ trợ mỗi linh mục chánh – phó mấy triệu mỗi tháng để tiêu vặt, và lo cơm nước.
Hôm ghé buổi sáng, thấy có giáo dân mời cha đi ăn sáng. Cha nói “tôi có 2 nhà báo từ Hà Nội vào”, và họ mời luôn. Tôi thấy giáo dân rất quý mến cha xứ, không như một số tin đồn này nọ.
Thỉnh thoảng có cơ quan mời tham gia hội thảo khoa học, như cuộc hội thảo về linh mục Phạm Bá Trực do Văn phòng Quốc hội, tỉnh Thái Nguyên và Viện nghiên cứu tôn giáo tổ chức năm 2009. Cha cẩn thận nhờ tôi tra cứu xem linh mục Trực đi kháng chiến có xin phép Bề trên không?
Rồi quan hệ giữa Đức Hồng y Phạm Đình Tụng với nghĩa phụ Phạm Bá Trực thế nào? Cuộc hội thảo diễn ra tốt đẹp. Khi Ban tổ chức trả tiền nhuận bút, cha nhận và đưa cả cho tôi, nói “về mua quà cho các cháu”, hành động nhỏ thôi nhưng với tôi, thật chân tình và ấm áp.
Hôm Đại hội Ủy ban ĐKCGVN Thành phố Hồ Chí Minh cuối năm 2023, thấy cha Từ xuất hiện nhưng khá yếu, chị Nguyễn Thị Kim Dung, Phó Chủ tịch MTTQVN thành phố Hà Nội bảo tôi: “Đến chào cha chứ lần sau biết có gặp lại được không”. Không ngờ đó cũng là lần cuối cùng tôi gặp ngài.
Vẫn biết rằng sinh bệnh lão tử, vòng tuần hoàn chẳng ai tránh được. Nhưng vẫn rất nhớ, rất thương cha Phêrô Phan Khắc Từ, một mục tử tận tụy với người nghèo, một đại biểu Quốc hội luôn quan tâm đến nhu cầu của người Công giáo.
Hà Nội, Mùa Chay năm 2025
TS. PHẠM HUY THÔNG
Mời Cộng Đoàn Thảo luận bài viết này: TẠI ĐÂY
